Alles over ventilatiesystemen

Ventileren is het verversen van de lucht in een ruimte. Vroeger was ventileren een kwestie van een raam open zetten. En soms was dat niet eens nodig: frisse lucht kwam ook binnen via allerlei kieren in de woning. ‘Natuurlijke ventilatie’ noemde men dat. Vandaag de dag worden huizen uitstekend geïsoleerd, dus van kieren is geen sprake meer. Het belang van frisse lucht is in de loop van de jaren steeds duidelijker gebleken, en sinds ongeveer 1980 worden nieuwbouwwoningen voorzien van een mechanisch ventilatiesysteem.

Waarom is ventilatie belangrijk?

Vervuilde lucht is slecht voor de gezondheid. Hoe langer lucht in een afgesloten ruimte is, hoe sterker die in kwaliteit afneemt. Is er gekookt, gedoucht, gerookt, of misschien geschilderd, dan is de reden duidelijk. Andere vormen van vervuiling zijn lang niet altijd aanwijsbaar. Schimmels en fijnstof zijn onzichtbaar, en ook de verhouding tussen stikstof en zuurstof verandert zonder dat we dat direct in de gaten hebben. Vervuilde of zuurstofarme lucht kan serieuze gezondheidsklachten veroorzaken, zoals hoofdpijn of benauwdheid. Ventileren is dus heel belangrijk. Een ventilatiesysteem voert schone lucht aan en vervuilde lucht af, en zorgt zo voor een gezond binnenklimaat.

Welke ventilatiesystemen zijn er?

Er zijn verschillende ventilatiesystemen ontwikkeld. Ze worden ingedeeld in drie typen mechanische ventilatie (A, B, C) en warmteterugwininstallaties ofwel balansventilatie (D). 

-Ventilatiesysteem A: natuurlijke aan- en afvoer
Bij ventilatiesysteem A verloopt zowel de aanvoer als afvoer van lucht op een natuurlijke manier. De lucht kan bijvoorbeeld aan- en afgevoerd worden door open ramen, ventilatieroosters in ramen en kozijnen, en (onbewust) door kieren en gaten. Deze manier van ventileren is niet goed te regelen. De temperatuur en de hoeveelheid wind spelen een rol, net als het luchtdrukverschil tussen de binnen- en buitenruimte. Als het buiten kouder is dan binnen, ervaart men de aangevoerde lucht meestal als tocht; onaangenaam dus.

–Ventilatiesysteem B: mechanische aanvoer, natuurlijke afvoer
Bij ventilatiesysteem B wordt er lucht aangevoerd via een ventilatiebox. De lucht wordt vervolgens afgevoerd via afvoeropeningen. Die afvoer gaat op een natuurlijke manier: de aangevoerde lucht dwingt de aanwezige lucht om de ruimte te verlaten. Zo ontstaat er een doorgaande luchtstroom.

–Ventilatiesysteem C: natuurlijke aanvoer, mechanische afvoer
Ventilatiesysteem C is een systeem waarbij de lucht op een natuurlijke manier wordt aangevoerd, en door een mechanische ventilatiebox wordt afgevoerd. Het afzuigen van lucht creëert onderdruk, en dat zorgt ervoor dat er automatisch verse lucht via de roosters in de ramen of kozijnen naar binnen stroomt. Dit is tegenwoordig het bekendste en meestgekozen mechanische ventilatiesysteem.

-Ventilatiesysteem D: mechanische aanvoer, mechanische afvoer
Bij ventilatiesysteem D voert de installatie verse lucht mechanisch aan, en gebruikte lucht mechanisch af. Het systeem creëert zo een evenwicht tussen de aanvoer en afvoer van lucht, en wordt daarom ook wel balansventilatie genoemd. Balansventilatiesystemen maken bijna altijd gebruik van warmte terugwinning (wtw). De warmte van de afgevoerde lucht verwarmt dan de aangevoerde lucht en dat scheelt energie.

Hoe werkt een wtw-unit?

Een WTW-unit bestaat uit een aantal componenten. Dat zijn: de ventilator, luchtkanalen, filters, verschillende inblaasopeningen en afzuigpunten. De elektrische motor in de installatie zorgt ervoor dat er steeds lucht van buiten naar binnen wordt gezogen. De koele buitenlucht wordt in de wtw-unit middels een warmtewisselaar verwarmd met de warme lucht die al in de woning aanwezig is. Er komt schone lucht binnen, en de vervuilde lucht verdwijnt naar buiten.

Buva maakte een filmpje over de werking van een balansventilatiesysteem met warmteterugwinning.

Het is heel belangrijk dat een WTW-unit goed wordt ingeregeld. Dat verlaagt de energiekosten, voorkomt slijtage aan de motor en gaat geluidsoverlast tegen. Een wtw-unit die niet goed is ingeregeld, raakt snel uit balans en kan den duur onnodig veel energie gaan verbruiken.  

Welke regelgeving geldt er rondom ventilatie?

Sinds 1 januari 2021 zijn de BENG-eisen van kracht. Voor nieuwbouw – woningbouw en utiliteit – moeten de vergunningaanvragen voldoen aan de eisen voor Bijna Energie Neutrale Gebouwen (BENG). Ventilatie valt onder BENG 2. Het effect van warmteterugwinning bij balansventilatiesystemen is daarin een belangrijk punt.

In het Bouwbesluit staat aan welke verschillende eisen de ventilatie in nieuwbouw moet voldoen. Samengevat is dat: ventilatiesystemen moeten geheel mechanisch werken, en goed op orde zijn.

Wat is ventilatiecapaciteit?

De ventilatiecapaciteit is de snelheid waarmee een ventilatiesysteem de lucht in een ruimte ververst. Hoe groter de roosters in het systeem, of hoe harder het systeem werkt, des te groter is de ventilatiecapaciteit. De ventilatiecapaciteit wordt meestal uitgedrukt in liters per seconde, oftewel dm3/s.

Volgens het Bouwbesluit moeten nieuwe gebouwen voldoen aan een minimale ventilatiecapaciteit van 0,9 dm³ per seconde, per m². Het Bouwbesluit geeft niet aan wat de ventilatiecapaciteit moet zijn per specifieke ruimte in huis; dat staat in de NEN 1087. De bepalingsmethode voor de eisen uit het Bouwbesluit staan ook in de NEN 1087.

Ventilatie: welke ontwikkelingen zijn er?

De krapte op de arbeidsmarkt in de bouw en installatietechniek, en de grote bouwopgave vragen om een nieuwe aanpak. Fabrikanten zetten fors in op prefab, onder andere van ventilatiesystemen. Er worden complete systemen vooraf geassembleerd, naar de bouwlocatie vervoerd, en daar afgemonteerd. Dat zorgt voor kortere doorlooptijden in de bouw.

Ook qua materialen zijn er ontwikkelingen. Luchtkanalen worden steeds vaker vervaardigd van een flexibele kunststof. Die zijn gemakkelijker te installeren dan metalen kanalen. Een mooie ontwikkeling is de komst van de hybride ventilatiewarmtepomp. Die is toe te passen in woningen met een cv-ketel op aardgas en een mechanisch ventilatiesysteem; de ventilatiewarmtepomp vervangt de ventilatiebox. Hij zorgt voor ventilatie en gebruikt de afgevoerde ventilatielucht als warmtebron voor de verwarming en warm tapwater. De cv-ketel springt bij als dat nodig is.

Waar kan ik een opleiding volgen op het gebied van ventilatie?

Een ventilatiesysteem dat voor gezonde binnenlucht zorgt, moet worden geïnstalleerd en ingeregeld. Functioneert het eenmaal, dan is regelmatig onderhoud nodig en soms zullen er onderdelen gerepareerd of vervangen moeten worden. Al die werkzaamheden moeten worden uitgevoerd door een goed geschoolde specialist. Onder andere IW Nederland en Techniek Nederland en Goflex bieden opleidingen aan op het gebied van ventilatie. Veel fabrikanten, waaronder Zehnder, verzorgen kosteloos trainingen over het installeren en inregelen van ventilatiesystemen.