We doen in Nederland alsof we afstevenen op een fysiek tekort aan drinkwater, signaleert Jan Willem van de Groep. “Vooral de bouwsector, die dol is op nieuwe problemen, omarmt dat beeld graag. Maar water raakt niet op. Drinkwater is overal te maken.”
We kunnen ontzilten, verdiepen, recyclen en zelfs afvalwater omzetten in drinkwater dat schoner is dan wat veel Europese landen uit de kraan krijgen. Beschikbaarheid is dus nooit het probleem. Het enige probleem is dat die technieken duur zijn en over het algemeen niet ecologisch verantwoord. Wanneer we water duurder maken, ontdoen we ons van iedere vorm van schaarste. Maar iedere liter die je daarmee wint, betaal je terug in energiegebruik, CO2-emissie en ecologische impact.
Water wordt in Nederland goedkoop gehouden omdat het een basisbehoefte is. Maar een basisbehoefte betekent niet dat water onder de kostprijs moet worden aangeboden. Dat is een politieke keuze. Als we water goedkoop willen houden, moeten we accepteren dat er belastinggeld naartoe gaat. Willen we dat niet, dan moeten we accepteren dat de prijs stijgt en dat we investeren in duurdere productie, robuustere infrastructuur en nieuwe bronnen. Het debat over betaalbaarheid is legitiem. Het debat over beschikbaarheid is misleidend. Schaarste is een financieel en ecologisch vraagstuk, geen beschikbaarheidsvraagstuk zoals bij duurzame energie.
Dat maakt de term watercongestie vooral een bestuurlijk frame. Het suggereert dat het waternet een natuurkundige grens bereikt, terwijl het werkelijke probleem jarenlang te lage tarieven, vertraagde investeringen en een verslechterende bronkwaliteit zijn. Watercongestie klinkt als een technisch knelpunt dat buiten onze invloed ligt, maar het is in essentie de uitkomst van politieke keuzes. Water is niet schaars; de ruimte om het duurzaam te maken en de wil om het realistisch te prijzen zijn dat wél.
Vlaming is niet minder dorstig
De ironie is dat we in Nederland niet te weinig water hebben, maar te weinig prikkels om er verstandig mee om te gaan. We verbruiken 124 tot 128 liter drinkwater per persoon per dag. In Vlaanderen is dat 84 tot 90 liter. Niet omdat de Vlaming minder dorst heeft, maar omdat men daar al jaren twee dingen doet die Nederland weigert. Water is er volumetrisch geprijsd en dus hoger belast naarmate je meer verbruikt, zonder dat de toegang tot de basisbehoefte voor lagere inkomens wordt belemmerd. Daarnaast zijn bij nieuwbouw regenwaterputten verplicht, waarmee toiletten, wasmachines en tuinen worden gevoed. Die combinatie zorgt ervoor dat waterbesparende technieken achter de voordeur lonen. In Nederland lonen die technieken niet, want water is te goedkoop om ze terug te verdienen en er zijn natuurlijk altijd weer wettelijke belemmeringen.
We hebben nu twee aanvliegroutes geïdentificeerd. De eerste route is voor de meter. Maak water duurder, dan komt er geld vrij voor nieuwe bronnen, intensievere zuivering en extra infrastructuur. Daarmee kun je elk tekort weg investeren. Maar de milieuschade van die route moeten we ook onder ogen zien. Ontzilting en vergaande zuivering kosten veel energie en leveren afvalstromen op. Diep grondwater winnen veroorzaakt verdroging en bodemdaling. Afvalwater zuiveren tot drinkwaterkwaliteit vraagt hoogwaardige technologie en blijvend energieverbruik.
De oorzaak van Watercongestie
De tweede route is achter de meter. Techniek die de vraag reduceert voordat er überhaupt bronwinning nodig is. Dat kan het gevolg zijn van een hogere prijs, maar kan ook simpelweg worden verplicht, zoals in Vlaanderen. Regenwateropvang, grijswatersystemen, zuinige douchetechniek en huishoudens die structureel minder afhankelijk zijn van drinkwaterkwaliteit voor toepassingen die dat helemaal niet nodig hebben.
Het interessante is dat die achter-de-meter-techniek direct voorkomt dat waterbedrijven miljarden moeten investeren om het aanbod op te schalen. Iedere liter die niet wordt gezuiverd en rondgepompt, is infrastructuur die je niet hoeft te bouwen. En dus milieuschade die je niet hoeft te accepteren. Daarmee ontstaat een heldere keuze. Of we houden water goedkoop en verplichten waterbesparende techniek achter de voordeur, zoals Vlaanderen al twintig jaar doet. Of we laten de prijs stijgen en accepteren dat we met energie-intensieve technieken water blijven maken. Maar de huidige weg, waarin water goedkoop blijft, verbruik hoog en investeringen onvoldoende, is het slechtst denkbare scenario. Dat is de werkelijke oorzaak van ‘watercongestie’.
Water wordt schaars als we het behandelen alsof het waardeloos is. En water wordt duurzaam als we het behandelen alsof het waarde heeft. Dat vraagt niet om paniek over tekorten, maar om een volwassen keuze over prijs, techniek en ecologie. De schaarste zit niet in het water. De schaarste zit in de manier waarop we het waarderen.
Dit artikel is geschreven door Jan Willem van de Groep, programmamaker, toekomstdenker en publicist. Hij is onder meer bekend van het overheidsprogramma Building Balance.
Reageren?
Wil je reageren op dit verhaal? Of wil jij ook iets op deze plek delen? Stuur dan een mailtje naar hoofdredacteur Bouw & Installatie Thomas van Belzen via Thomas.van.belzen@jaarbeurs.nl
Eerdere columns van Jan Willem van de Groep
