Wat is bouwbiologie? Een integrale manier van bouwen

Wat bouwbiologie is, dat is in Nederland nog behoorlijk onbekend. Daarom spraken we met architect en bouwbioloog Nathalie Groot Kromelink. Zij vertelt over de relatie tussen bouwbiologie en natuurinclusief bouwen. ‘Het is iets duurder, maar het is zoveel meer waard!’

Nathalie Groot Kormelink: ‘Het gekke is dat heel weinig mensen de term bouwbiologie kennen. Maar leg ik het uit, dan vinden ze die visie op bouwen allemaal heel logisch. Het is een integrale manier van bouwen, rekening houdend met alle aspecten van het bouwen zoals materiaal, installaties, comfort, natuur en noem maar op. Gezondheid – in de breedste zin van het woord – staat altijd centraal. Hierbij speelt het ontwerp uiteraard ook een belangrijke rol. Hoe zijn de ruimtes onderling gelegen, hoe staat het pand op het kavel, hoe is de bezonning?’

Zelf had Groot Kormelink, oprichter van bureau Sparc Architecture in Enschede, tot voor een jaar of wat geleden ook nooit van bouwbiologie gehoord. Wel had ze sterk het gevoel dat ze als architect iets miste. ‘Ik hield me wel al heel lang bezig met duurzaam bouwen, maar bouwbiologie gaat veel verder. Het is de wetenschap die zich richt op het effect van gebouwen op de mensen die er in wonen of werken en het effect van die gebouwen op de omgeving.’

Integrale aanpak

Toen Groot Kormelink ontdekte dat bouwbiologie in Duitsland een bekende wetenschap is en er daar een opleiding voor bestaat, schreef ze zich gelijk in bij het Instituut voor Bouwbiologie IBN in Rosenheim. In Duitsland werken duizenden bouwbiologen, in Nederland zijn er tot nu toe maar zo’n 40. Het aantal bouwbiologische architecten is nog veel kleiner. ‘Iedereen is zich nu echt wel bewust van het belang van zo’n integrale aanpak, maar op dit moment zijn we in Nederland nog met weinig’, zegt ze.

‘We doen ons best om dit vakgebied op de kaart te krijgen. Het gaat me om het bewustzijn: kijk breed naar ontwerpen en bouwen. En hoe meer aandacht voor de uitgangspunten van bouwbiologie, hoe meer animo, zo werkt dat. Ik heb het ook geïntroduceerd op de Academie van Bouwkunst, waar ik doceer. Daar zien ze nu ook in dat de bouwbiologie een belangrijk vakgebied is. De studenten die architectuur studeren, gaan in het voorjaar werken aan een project volgens de richtlijnen van de bouwbiologie.’

Schakel

‘Bouwbiologie is voor mij de schakel die ik nog miste’, zegt Groot Kormelink. ‘Het omvat biobased en duurzaam bouwen en richt zich op gezondheid voor zowel de bewoners als van de natuur eromheen. Je zou dus denken dat bouwbiologie hier ook veel groter zou zijn. Het is veel meer dan duurzaam (energiebesparend) bouwen. Een duurzaam gebouw is lang niet altijd gezond; een bouwbiologisch gebouw is wel altijd duurzaam en gezond. Elke ingreep gebaseerd op de bouwbiologie is per definitie een positieve en waardevolle bijdrage. Dat kan om een meubelontwerp gaan, maar ook om een groot stedenbouwkundig ontwerp. Alles telt mee. Het is een holistische studie waarbij de natuur centraal staat: mens, dier en milieu. Als we goed bouwen voor de natuur, bouwen we automatisch goed voor de mens, en andersom. Ook aspecten als licht (natuurlijk en kunstmatig), geluid en schadelijke stoffen moeten we meenemen. Net als mensen kunnen ook dieren last hebben van kunstmatig licht, het verstoort voor hen, net als voor ons, het ritme van dag en nacht.’

Energetisch goed

‘De energietransitie is op dit moment een hot topic’, stelt Groot Kormelink. ‘Mensen kennen wel aspecten van duurzaam en/of natuurinclusief bouwen, zoals isoleren met biobased materialen, of de toepassing van dakelementen met geïntegreerde nestkasten. Maar het gaat ook om de samenhang, om het verder kijken dan materialen, en dat is voor de meeste mensen nieuw. Wij kijken als bouwbiologen bijvoorbeeld ook naar alle installaties die in een woning komen.’

Denk daarbij bijvoorbeeld aan geluidsoverlast door standleidingen die door leefruimtes lopen of te krappe capaciteit van ventilatiesystemen. In Nederland wordt ventilatie berekend op basis m2. In de bouwbiologie gaat dat nauwkeuriger en gaat men uit van 30-60 m3 verse lucht per uur per persoon. ‘Een ruimte kan zo voldoen aan de normen van het bouwbesluit maar lang niet aan de minimale waarden vanuit gezond bouwen. Milieu Centraal gaf het al aan: in veel gebouwen in Nederland is de binnenlucht slechter dan de buitenlucht. Als bouwbiologen kijken we daarom kritisch mee en adviseren waar nodig een andere oplossing.’

Bouwbiologie is te herleiden tot vijf hoofdgebieden: binnenklimaat, bouwmaterialen en inrichting, ontwerp en architectuur, milieu en energie en water, eco-sociale leefomgeving. Ieder gebied is weer onderverdeeld in vijf onderwerpen. In totaal levert dat 25 richtlijnen op. ‘Hoe meer er daar van worden gevolgd, hoe gezonder de woning zal zijn, voor zowel de bewoners als de omgeving. Biobased, natuurinclusief, en duurzaam zitten allemaal besloten in bouwbiologie.’

Interieur

Sinds Groot Kermelink de studie bouwbiologie heeft afgerond, houdt Sparc Architecture zich alleen nog bezig met bouwbiologische ontwerpen. De eerste bouwbiologische woning is in oktober 2023 opgeleverd. Er wordt momenteel gewerkt aan de bouwbiologische ontwerpen van vier grote verbouwingen en een volgende bouwbiologische nieuwbouwwoning staat op stapel.

‘Klanten weten meestal niet dat dit kan’, zegt ze. ‘Ze komen bij mij omdat ze me kennen van eerder werk. Als ik dan over deze invalshoek begin voor de (ver)bouw, zegt daar eigenlijk niemand nee op. Mensen zien in dat deze manier van bouwen gezond is, in alle opzichten.’

Aangezien bouwbiologie integraal is, is het ook op het interieur van toepassing. ‘Welke keuzes maak je qua materiaal voor afwerking? Denk aan vloerbedekking, kastmateriaal, verf en ga zo maar door. De wanden kunnen ‘gewoon’ gestuct’ worden, maar vanuit de bouwbiologie adviseren we bijvoorbeeld leemstuc, want dat heeft een positieve invloed op het binnenklimaat. En ga zo maar door. Als je eenmaal met bouwbiologie bezig bent, kun je de geest niet meer in de fles doen en let je dus ook op al dit soort dingen. Ik bemoei me dus eigenlijk overal mee, dat is de enige manier om het gebouw zo gezond mogelijk te krijgen.’

Bewustwording

De bouwopgave is enorm. Minister Hugo de Jonge wil op korte termijn zo’n 900.000 à 1.000.000 huizen bouwen. Nathalie Groot Kormelink zou het mooi vinden als er daarbij op z’n minst wordt nagedacht over de bouwbiologische benadering. ‘De valkuil is om snel en goedkoop te gaan bouwen, maar dat kan beter! Zoals je je nu niet meer kunt voorstellen dat je vroeger overal mocht roken, kunnen we ons in de nabije toekomst hopelijk niet meer voorstellen dat we ooit ongezond, niet bouwbiologisch bouwden. Ik verwacht niet dat de 25 richtlijnen strak opgevolgd gaan worden, maar de bewustwording moet wel op gang komen. Het is iets duurder (zo’n 10 à 15%) maar dan heb je wel een grote hoeveelheid woningen die gezond zijn voor mens en milieu. Dat is zoveel meer waard, dus ik zeg: doe het in één keer goed!’